بازگشت
آیا بلندمنزل ها ی کابل خلاف نورم ساختمان وزمین لرزه هستند ؟یا ادعا ست
نوشته : انجنیرصدیق قیام نوشته : انجنیرصدیق قیام

 

بعداز سقوط دولت  داکتر نجیب الله و رویکار آمدن مجاهد ین و بعداز یک مدت کوتایی آرامش ،جنگ های تنظیمی و قومی در کابل شروع گردید ، در همان زمان جنگ های داخلی هم بعضی از ساختمان ها ی که در اثر فیر راکت ها وسلاح  ثقیله  خساره میدید ، ترمیم میگردیدند . ولی مشکل درترمیم عناصر ساختمانی کانکریت مقاوم بود که متاسفانه قرار دادی های که این کاررا اجرا  میکردند کوچکترین اطلاعی در فن ترمیم عناصر کانکریت سیخدار  نداشتند و ترمیم ها فقط روپوش میگردید . درهمان زمان مقاله ای دراین باره نوشتم که در اخبار شهر مربوط جمیعت اسلامی هم به نشر هم رسید  .

با وجود راکت پرانی ها در کابل ، تهداب گذاری ساختمان های جدید هم شروع گردید . این پروسه بعد از استقرار دولت موقت و انتقالی تا امروز به سرعت جریان دارد و هر طرف شهر کابل   بلند منزل سر بالا میکند آنهم صرف نوع چوکاتی یا فریم . اما رسم نه دیزاین  این بلند منزل ها ،بدون کنترول یک مرجع مسلکی  و مسول مانند شاروالی کابل یا مجادله با حوادث یا شهر سازی صورت گرفته است  . و حالا  تقریبا ً بیش ازپنجاه  در صد این ساختمان ها خلاف نورم های ساختمانی ، زلزله و خاک اعمار گردیده  است  .

در مناطق زلزله  خیز، مهندسان  و انجنیران ساختمان هر دو باید بدانند که درزمان زمین لرزه ، زمین چطورحرکت میکند؟ چطور ساختمان را به لرز می آورد؟ و بالاخره لرز چطور سقوط میکند و چه نوع اثر بالای ساختمان دارد؟

 

اما ، برای اینکه همه هموطنان غیر مسلکی ، در جریان قرار بگیرند ،  به زبان ساده  از دها شرایط مناطق زلزله خیز در امور ساختمان چند ماده آنرا ذیلا ً انتخاب کردم که همه قضاوت کرده بتوانند  که آیا واقعاً بلند منزل ها خلاف نورم اند  و در اثنای زمین لرزه های قوی قابل تشویش است یا خیر ؟ یا ادعا بیش نیست .

 

·  در مناطق زلزله خیز، پلان تعمیر یا ساختمان باید به شکل متنا ظر و ساده بوده.مخصوصا درشهر  کابل ،جلال  آباد، لغمان ، پروان،بدخشان ،تخار، بغلان ،قندوز ، گردیز ، لوگر ، وردک  و شمال شرق کشور که در زون  زلزله های شدید محلی واقع اند.

·         برای مقایسه توجه کنید به پلان تعمیر هژده منزله وزارت مخابرات ،

طرح مهندسی و ساختمانی تعمیر هژده منزله  توسط انجنیران  پولندی  از جمله داکتر یژی پشخلیویچ به نورم امریکایی دیزاین شده است. که ویژه گی های خاص مهندسی و  ساختمانی مقابل زمین لرزه   را دارا است .

 

 

·         در مناطق زلزله خیز،هر منزل باید عین شکلی داشته باشد که از اساس شروع گردیده است ,تغیر ات در منازل بالا یعنی تغیر کتله در منازل مختلف خطر ناک اسث. اما در صورث ضرورت بسیارمهم و عاجل تغیر از %20 نباید زیاد شود آنهم با تدابیر محاسبوی  ستاتیکی و دینامیکی .

·        پایه ها و دیوار های ساختمانی از ابتدا ثا انتها باید  بدون تغیر  در مقطع اعمار گردد.

·             دیوار های ساختمانی وزن بردار یا (shear wall) باید دارای مواد مطمین یعنی تکنالوژی خوب و اعلی باشد.تا همراه با فرم یا چوکاث ها یکجا و همزمان کار کرده بتوانند. مخصوصا برای انتقال قوه های افقی زمین لرزه , زیرا دیوار های ساختمانی بهترین وسیله ضد زمین لرزه ، نسبت به پایه ها اسث که مستقیماً قوه زمین لرزه  را به زمین انتقال میدهد و پایه کمتر در تشنج می آید

اما اکثر ساختمان های بلند منزل که در کابل اعمار گردیده است  از تهداب تا آخر صرف چوکاتی است و فاقد دیوارها ساختمانی می باشند .

·          ساختمان های که دارایی ارتفاع ووزن متفاوت اند, یا ساختمان ها یکه  دارایی پلان مغلق و بزرگ می باشند، باید توسط درزها در مسیرهای مختلف به شکل متناظر از هم قسمی جدا گردند که در اثنای زلزله قسمت های بالایی یک تعمیر به دیگر ضربه نه خورند و مقابل دینا میک محاسبه گردد. این درز در منزل اول از 3سانتی متر  کمتر نباشد. و درمنازل زیادتر چنین محاسبه گردد.   3+(n.2)

 nتعداد منازل است.یعنی اگر ساختمان ده منزل باشد  3+2x10=23cm  فاصله  درز  باید 23 سانتی متر باشد . درغیر آن نظر به خواص الاستیکیت کانکریت در وقت زمین لرزه های پرقدر قسمت های بالایی ساختمان به همدیگر تصادم و تخریب میگردد. درز مذکور را در انگلیسی بنام  Diletation  یا درز حرارتی و معماران ما ،( درزمایه) می گویند. یا حد اقل درز مذکور نباید از 100/1ارتفاع تعمیر آنهم تا ارتفاع تا 18 متر یا سه منزل   کمتر باشد.

متاسفانه در اکثر ساختمان های بلند منزل این نورم تطبیق نشده است . شما روزمره در ساختمان های بلند منزل  کابل و ولایات  این نقیضه را به چشم  دیده می توانید . که به شکل تقلیدی و آماتور بدون محاسبه درز ها مانده شده است .

 

 

·     در ساختمان های که طول و عرض آن نسبت به ارتفاع آن کم باشد حتما باید در قسمت های وسط پلان  از ساختمان صندوقچه مانند یا  دیوار ساختمانی در دو مسیر استفاده شود.  همین طور در ساختمان های چوکاتی باید از بالای تهداب صندوقچه داشته باشد و بعداز هر پنج منزل باید تکرار شود.

اما  در اکثر بلند منزل های کابل shear wall یا صندوقچه دیده نمی شود، که  در زمان زلزله های پر قدرت آسیب پذیر اند و مقاومت کرده نمی توانند .

·        ساختمان های بلندتر از چهارمنزل درزون شدید زمین لرزه  بدون صندوقچه خلاف نورم مناطق زلزله خیز است  و آسیب پذیر است. 

  

·   محاسبه  دینامیکی در برابر شمال وزلزله باید به تفکیک اجرا شود.یعنی نظر به تقسیم بندی زون ها ، اثر هر کدام آن که  بیشتر است به همان نیرو محاسبه گردد . اما اگر ساختمانی که برای زلزله محاسبه  میشود ,میتوانیم از قوه شمال صرف و نظر کنیم زیرا لرز ناشی از زلزله قویتر است نسبت به لرز شمال در ساختمان. اما  پوشش بام های قیچی مانند  یا تراس ،حتما ً محاسبه مقابل  شمال صورت بگیرد یعنی صرف قسمت پوشش .

·          پلان های افتاده بلند منزل ها اگر اشکال  مانند، T ، U، L و غیره را  داشته باشد حتماً توسط درزها  مطابق شرایط بالا از هم جدا شوند مانند اشکال (5).

 

  

·         در مناطق زون شدید زلزله ، ارتفاع تعمیر هم باید مانند پلان افتاده ، منظم وساده باشد .

·              تغیرزیاد منازل ازیک  دیگردرنقاط زلزله خیز کار درستی نیست و اگر ضرورت باشد باید  از40 در صد زیاد نشود. آنهم با  محاسبه  دقیق اجرا گردد.

·        تهداب ها باید قسمی دیزاین شودکه  نشست عادی  ساختمان از نشست مجوزه زیاد نشود ،محاسبه  نشست مجوزه ساختمان درصورتیکه نوع خاک تحت تهداب معلوم باشد قابل محاسبه است . یعنی  اگر جلو نشست های زیاد وغیر مساوی گرفته نشود . احتمال شکست ساختمان موجود است .

 در بعضی بلند منزل های کابل همین حالا نشست های غیر مساوی دیده شده است .

·   در مناطق زمین لرزه  دار اگر خاک تحت تهداب ضعیف  باشد . تهداب های ساختمانی بایداز یک نوع انتخاب گردد .  یعنی در یک  تعمیر ازتطبیق  چندین نوع تهداب جلوگیری شود .در مناطق زلزله دار برای ساختمان های سنگین وزن  و بلند ارتفاع  حد اعظمی کوشش شود.که از تهداب های مانند پوشش یا سلب معکوس  و در حالت خطرنا کتر همراه  با گاردر ، بیم و ریب یا قبرغه یکجا دیزاین و محاسبه شود. اما اگر بسیار سنگین وزن نباشد از تهداب های فیته یی استیفاده گردد.

معمولا تجربه نشان داده که تهداب های سلب مانند یا  فیته یی  ,مقابل زمین لرزه  زیاد مقاومت نموده اند.

          تهداب های فیته یی و تهداب های بسته شده  با چوکات یا فریم  و هم چنان سپل   های جداگانه  باید توسط  رینگ ها وصل گردد. فاصله گژدمک های رینگ اگر عادی باشد از ¾ ارتفاع مقطع رینگ زیاد نباشد.

·    فاصله گژدمک ،چه در گاردر یا پایه یا تهداب های فیته یی ، هر قدر نزدیک باشد مقابل زلزله و حتی قوه های برشی یا شیر زیاد کمک میکند ، که باید دقیق محاسبه شود یا شاید به چهار لره یا زیادترضرورت پیدا کند و یا  قطرگژدمک کلانترشود حتا مارک یا کلاس بالا برود  .

·    عمل زلزله بالای تهداب مختلف بوده مخصوصا ً که متناظر نباشند باید سنجش دقیق از چار سمت ساختمان صورت بیگیرد.

 متاسفانه  ضعف تهداب ها  جابجایی گژدمکها  در اکثر ساختمان های کابل زیاد دیده شده است و حتا پیوند سیخ ها در پایه ، مقطع ها را از نورم خارج ساخته است .

 

         معمولا تهداب های جداگانه بدون اتصالات توسط رینگ ها در اثر زلزله بی توازن  شده و باعث شکست ساختمان میشود .

بعضاً درکابل دیده شده که مستقماً از بالا رینگ پایه بالا کرده اند که بسیار خطرناک است. معمولاً این کار توسط کارگران صورت میگیرد که میگویند تجربه دارم .

 

·             خیز در تهداب در جایکه درز وجود دارد, فاصله از مرکز درز ضد زلزله , الی خیز بزرگتر از        100 سانتی باشد.

     هم چنان خیز پته ها ی تهداب  از 50 سانتی متر کمتر نباشد. بین ارتفاع و طول تهداب باید تناسب       در نظر گرفته شود. یعنی هر قدر طول تهداب زیاد شود ارتفاع تهداب هم زیاد میشود.

·     مشکل جدی وعمده درکابل مشکل جیالوجیکی است که  به عقیده دو تن از پروفیسوران  پوهنتون      جیالوجی امریکا ،  به خاطر لوش گونه بودن فالت چمن و گردیز و و داشتن خاکهای متغیر و          سریع الحرکت شهر کابل ، پایین زمین کابل در اثر زمین لرزه های پرقدرت حالت آبگینی اختیار میکند     که برای ساختمان های وزین با تهداب های ضعیف و خلاف نورم  خطرناک است . این موضوع تا     زمانیکه بلند منزل ها مطرح نبود بین انجنیران هم مطرح نمی گردید که بعداز این باید جدی گرفته     شود.

·        تغیر شکل نسبی منازل نباید از حدود 200/1  تا 500/1 تجاوز نماید.برای ساختمان های فولاد و هم چنان کانکریت سیخ دار این تغیر شکل 500/1 300/1 مجاز است.موضوع فوق باعث تغیر شکل در عناصر غیر ساختمانی مانند فرش های ضد حریق دیوارهای تقسیماتی،سقف،تهویه ها وغیره می گردد.

تحقیقات نشان داده که در موقع زمین لرزه  در ساختمان ,عناصر غیر ساختمانی مانند دیوار ها تقسیماتی خود بردار  و کلکین ساختمان ها  و لوازم زینتی  وزین  وغیره نظر به عناصر ساختمانی خساره مند شده اند.  از نقطه نظر اقتصادی خساره عناصرغیر ساختمانی در اثنای زلزله های شدید مجاز دانسته شده اند. اما تا جاییکه دیده شده عناصر غیر ساختمانی مثلا شکستن شیشه ها باعث زخمی و تلف شدن انسان ها گردیده به همین خاطر باید انجنیران طراح کوشش نمایند تا برای چنین دیوار ها  پرده یی وغیره, تدابیری را در نظر بگیرند. به طور مثال در مناطقی که ساختمان مقابل شدت 8 درجه مرکلی یا بال دیزاین میشود مانند کابل  ،اعمار دیوار های خشتی  یا بلاک های کانکریتی بین چوکات ها مخصوصا ً در ساختمان های بلند منزل کابل  آسیب پذیر است که باید این دیوار های خود بردار مخصوصا درمنازل بالا مطابق اشکال  ذیل  توسط جالی های 4-6 ملی متر با چوکات یا فریم   بسته شوند مانند:

اما در هیچ کدام ساختمان بلند منزل کابل  این کار صورت نگرفته که خطر ناک است .

 

 

·        در مناطق زون شدید برای دروازه ها هم مانند شکل ذیل تدابیر ضروری است.

 

  

·       ارتفاع یک تعمیر دو منزله از سطح تهداب  الی بام از 8 مترنباید تجاوز کند و اگر ضرورت ایجاب نماید.تدابیر خاص باید گرفته شود.

·       ساختمان زیر زمین ، یا تهکویدار  یعنی با عمق پایین تر از سطح زمین اگراز 4.5 متر تجاوز کند   , حرکت خاک باید دقیق محاسبه شود.

·       ارتفاع حد اکثر طبقات  از چهار متر نه باید تجاوز کند.در غیر آن از رینگ های افقی و بعضاً از رینگ های عمودی استفاده شود.

·       طول پلان ساختمان نباید از سه برابر عرض آن تجاوز کند و از فرورفتگی ها و برامدگی های نامناسب هم جلوگیری گردد.و در غیر ان از درز های زلزله استفاده شود.

·       عرض پیک ها نباید از 120 نهایت 150 سانتی متر اضافه شود در صورت ضرورت  خاص تدابیر دیگری اتخاذ گردد. و حد اقل  یک بر نهم  مساحت سیخ محاسبوی بالا مقطع  در پایین هم داده شود تا  مقابل لزر  های عمودی پیک  مقاومت میکند.

·       تهداب گذاری باید در سطوح هموار صورت بگیرد  به خصوص در وطن ما در شهر های پر ازدحام و کم زمین که مردم در میلان های کوه یا تپه ها خانه میسازند ، باید  از اختلاف طبقات تا حد امکان جلوگیری گردد.در غیر ان تدابیر بواسطه بیم های فولادی یا کانکریت مقاوم گرفته شود.

·       در میلان کوه ها یا تپه ها یکه ساختمان ساخته میشود در این صورت  باید هر قسمت تهداب  آن قسم جدا جدا به سطح افقی گذاشته شود.

·       اعمار ساختمان در دامنه ها  و مناطق پرکاری شده خطرناک است باید تدابیر گرفته شود.

·       کلکین ها دروازه ها و روشن دان ها در دیوار ساختمانی نه باید از  تناسب ذیل تجاوز کند مثلا مجموع سطح کلکین ها و دروازه ها از 3/1 مساحت  دیوار ساختمانی تجاوز ننمایید. و هم چنان طول کلکین ها در دیوار ساختمانی از 2/1 تجاوز ننماید و به همین ترتیب فاصله بین کلکین ها در دیوار های خارجی از 3/2 ارتفاع کمتر نباشد در غیر ان از رینگ های عمودی استفاده شود.

·       طول کلکین ها اعظمی در مناطق زلزله دار نباید از 2.5 متر اضافه تر باشد در غیر ان تدابیر توسط رینگ ها گرفته شود.

·       در دیوار های بار بردار در صورت که  ضخامت آن 20 سانتی  یا کمتر باشد حتما ً رینگ افقی کانکریت سیخ دار در نظر گرفته شود.

·       هوا کش ها ،دود کش های بالای بام اعظمی از 1.5 نباید تجاوز کند  در غیر ان با عناصر فلزی بسته و منتاژ شود.

·       تمام عناصر ساختمانی ،ساختمان های  بلند ارتفاع ,مانند دودکش ها و یا دیوار های که در تماس مستقیم به آتش اند وامکان تغیر شکل را در حرارت دارند باید مقابل زمین لرزه  و قوه های دینامیکی  محاسبه دقیق شوند

·       سقف ها در مناطق زلزله دار به حد اعظمی کوشش شود تا سبک بوده و اتصالات با دیوار ها قسمی صورت بگیرد که در صورت یک کل مقابل قوه های افقی کار نمایید .

 

 

·        فریم یا چوکات

ساختمان های فریم یا چوکاتی  در مناطق زلرله دار باید  به قسم ساده و متناظر در نظر گرفته شود.البته در هر دو مسیر طولی و عرضی پایه ها باید به شکل مستقیم از ابتدا تا انتها بدون تغیر در مقطع طرح گردد.هم چنان بیم ها باید به شکل چار ضلعی مانند پایه در نظر گرفته شود.و اتصالات پایه با بیم ها در تناسب باشد. از فریم ها غیر منظم باید جلوگیری شود در غیر ان در تشنج  و سترس فوق العاده قرار میگیرد. که غیر اقتصادی هم تمام میشود.  در ساختمان های چوکاتی بلند منزل باید بین چوکات ها به شکل قطر یا تیراتصالی  یعنی برسینک داده شود . در صورت مشکل مهندسی برسینگ انواع مختلف دارد مانند زانو مانند ،V مانند یا معکوس آن یا K مانند  که ازیکی  آن ها میتوان استفاده کرد و مشکل مهندسی را حل کرد .

 

 
 

دربالاتر از پنجاه درصد ساختمان های بلند منزل چوکاتی در  کابل این عنصر بسیار مهم ساختمانی دیده نمیشود صرف در یک یا دو مورد چوکات های فولادی برسینگ دیده شده و بس.

·        معمولا مومنت های اعظمی در اثر قوه افقی ناشی از زلزله هم چنان قوه شیریا برشی  و جمع شدن  مومنت ها از اثر وزن خود ساختمان در کنج ها جاییکه پایه ها با بیم اتصال دارند آنقدر قوی می شوند که مقطع پایه و بیم کفایت برداشت آنرا نمی داشته باشد لذا در مناطق زلزله دار فریم یا چوکات ها دقیق محاسبه شود نه رسم  مخصوصا ً در تهداب های فیته مانند این مشکل زیاد دیده می شود در صورتیکه محاسبه شود.

·        برای سالون های بزرگ در منازل بلند باید از اتصالات  با مفصل های متحرک در ساختمان های چوکاتی استفاده گردد. مخصوصا سالون ها برای عروسی  و محافل بزرگ .

در سالون های بزرگ بلند منزل ها در کابل حتی راه فرار در زمان کدام خطرزمین لرزه  و آتش سوزی اصلا ً درنظر گرفته نشده  که خطر ناک است .

ادامه دارد...

 

 نقاط فوق در نورم های مختلف کشورها مانند امریکا ، روسیه ، جاپان، هندوستان ، پولند ، کانادا ،ترکیه، چکسلواکیا  وینزویلا  یکسان تایید شده است   .

 

این نوشته شاید برای هموطنان خارج از افغانستان خسته کن باشد ولی امیدوارم مسولان جراید شهر های زلزله خیز جهت آگاهی عامه این مقاله در اخبار های محلی خویش   نشر نمایند.


June 1st, 2010


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي